Apropos — berichten van Historisch Genootschap Valkenswaard

Tentoonstelling in Museum voor Religieuze Kunst te Uden

16 december 2006 tot 11 februari 2007

Ter gelegenheid van de manifestatie 900 jaar Brabant wordt in Brussel op 29 november de publicatie gepresenteerd Handschriften uit het Hertogdom. De Nederlandse presentatie zal plaats vinden op 16 december in het Museum voor Religieuze Kunst. Bij die gelegenheid zal ook de gelijknamige expositie geopend worden. Talrijke kloosters, particulieren alsmede de Koninklijke Bibliotheken van Brussel, Kopenhagen en Den Haag hebben medewerking in de vorm van bruiklenen toegezegd.

De tentoonstelling zal lopen van 16 december 2006 tot 11 februari 2007.

Adres: Vorstenburg 1, 5401 AA Uden.
tel. +31 (0)413 26 34 31

Gezamenlijke gilden van Valkenswaard c.a.

Sint-Catharina — Valkenswaard
Sint-Martinus v/h Heilig Sacrament — Dommelen
Sint-Nicolaas — Valkenswaard
Sint-Petrusbanden — Schaft
Sint-Sebastiaan — Borkel

De gilden en het Intergildekoningschieten

De gilden; een stukje historie

De gilden zijn “verenigingen” die van oudsher het bewaren en doorgeven van het culturele erfgoed hoog in het vaandel voeren. Vroeger bestonden er verschillende soorten gilden. Zo kennen we de ambachtsgilden, de Cloveniersgilden, kerkelijke gilden en de schuttersgilden. Met name de schuttersgilden hadden de taak het dorp en haar gemeenschap te beschermen tegen allerlei kwalijke invloeden van buitenaf, zoals rondtrekkende roversbenden, het begraven van slachtoffers van besmettelijke ziekten en het blussen van branden. De naam “schuttersgilde” komt dan ook niet voort uit het feit dat één van de bezigheden van een gilde het schieten betreft, maar is afgeleid van het woord “beschutten” of “beschermen”. Om zichzelf te beschermen kozen de gilden een patroonheilige met wie zij zich verbonden voelden en tot wie zij in tijden van nood baden om aldus zijn of haar hulp in te roepen. Zie hier de verklaring voor de namen van de gilden.

Van vroeger uit hebben de schuttersgilden een nauwe band met de kerkelijke en wereldlijke overheid. Zij waren zij betrokken bij alles wat met kerk en samenleving te maken had. Als we kijken hoe dat nu, zij het in mindere mate, nog altijd gebeurt, dan proberen de gilden ook op dit vlak de tradities in ere te houden. Dit alles komt mede tot uiting in één van de doelstellingen van de huidige schuttersgilden, namelijk het bewaren en het uitdragen van eeuwenoude tradities en de tegenwoordige mens bewust te laten zijn van hetgeen ooit is geweest. De gilden doen dit onder meer door wedstrijden te organiseren in disciplines zoals bijvoorbeeld het schieten, het trommen en het vendelen. Net als de gildebroeders van weleer zich moesten oefenen in deze disciplines, om uiteindelijk hun taken goed te kunnen uitvoeren, gebeurt dat heden ten dage dus nog steeds, op een zo traditioneel mogelijke manier. Een ander belangrijk aandeel in het tot stand brengen van de doelstelling vormt het archiveren en conserveren van oude, maar ook hedendaagse documenten en gebruiksartikelen van de gilden. Kortom, zorgen dat er zoveel mogelijk bewaard blijft van wat de gilden eigen is.

Het Intergildekoningschieten; Wat houdt het in?

Het Intergildekoningschieten is een jaarlijks terugkerend evenement waarbij de koningen van de vijf gilden van Groot Valkenswaard strijden om het koningschap van onze gemeente.

Met Groot Valkenswaard wordt bedoeld, Valkenswaard tezamen met de dorpen Borkel, Dommelen en Schaft. De vijf deelnemende gilden zijn het Sint-Catharinagilde en het Sint-Nicolaasgilde, beiden uit Valkenswaard, het Sint-Martinusgilde van het Heilig Sacrament uit Dommelen, het Sint-Sebastiaangilde uit Borkel en het Sint-Petrusbandengilde uit Schaft.

De inzet van het Intergildekoningschieten is, zoals gezegd, het koningschap van Groot Valkenswaard. De winnende koning mag gedurende een jaar het, door de gemeente geschonken, zilveren koningschild dragen.

De geschiedenis

Het Intergildekoningschieten werd voor het eerst gehouden op 21 mei 1995.

Op die dag presenteerde het Borkelse Sint-Sebastiaangilde haar nieuwe gildekostuums voor het eerst aan de plaatselijke bevolking. Om het geheel een beetje cachet te geven had men de koppen bij elkaar gestoken om iets ludieks te organiseren. De uitkomst van deze denktank was het Intergildekoningschieten. Aan het gemeentebestuur werd gevraagd of zij een zilveren koningschild wilde schenken waarin zij met graagte heeft toegestemd. Sindsdien is het Intergildekoningschieten jaarlijks gehouden, steeds op het schietterrein van de regerend koning. Ook was steeds de organisatie in handen van het gilde van de regerend koning.

Het heden

Om het evenement meer bekendheid te geven bij dat deel van de bevolking dat niet tot de gilden behoort, is in 2003, toen de gilden de vriendschapsbanden nauwer hebben aangetrokken en het plan hebben opgepakt meer evenementen samen te gaan organiseren, het idee geboren om het Intergildekoningschieten voortaan in één van de dorpskernen van de gemeente te houden. Gekozen werd om het evenement in de dorpskern van de regerend koning te houden. In 2007 zal het Intergildekoningschieten dus voor de vijfde keer in een van de dorpskernen van de gemeente en voor de dertiende keer in de geschiedenis worden gehouden. De geplande datum is zondag 24 juni.

Omdat Antoon van den Berg van het Sint-Catharinagilde in 2006 met de eer ging strijken en koning van Groot Valkenswaard werd, zal het Intergildekoningschieten in 2007 wederom plaatsvinden in het Willem II park in Valkenswaard. Op het plein zullen schietbakken worden geplaatst waarop de houten vogel zeker zijn plek weer zal vinden.

Interessant detail is dat er geschoten wordt met zogenaamd zwaar kaliber. Dit maakt het schieten voor zowel de schutters maar ook voor het publiek een stuk aantrekkelijker en spectaculairder dan het schieten met het klein kalibergeweer.

Programma

De planning is dus om het evenement te houden op zondag 24 juni as. vanaf 12.00 uur.

Begonnen wordt met een optocht van de vijf gilden door de straten grenzend aan het Willem II park. Hierna vindt de zogenaamde Massale Opmars plaats, wordt de Eed van Trouw aan het kerkelijk en burgerlijk gezag hernieuwd en wordt er een vendelhulde gegeven.

Als dit achter de rug is, zal de burgemeester de regerend koning het herinneringschild uitreiken en het evenement officieel openen. En dan is de tijd aangebroken om de eerste schoten te gaan lossen. Dit gebeurt door de burgemeester, de wethouders en enkele genodigden, waarna de eigenlijke wedstrijd kan beginnen.

Als de nieuwe koning bekend en gehuldigd is, is er vanaf ± 14.00 uur, alleen voor de inwoners van de gemeente Valkenswaard, de mogelijkheid mee te dingen naar de titel “Burgerkoning van Groot-Valkenswaard”. In deze wedstrijd, waarmee een bronzen beeld van een schutter is te winnen, worden zij in de gelegenheid gesteld kennis te maken met wat het gildeschieten eigenlijk inhoudt. Inschrijven voor deze wedstrijd is mogelijk vanaf 13.00 uur, tijdens de wedstrijd van de vijf koningen. Men moet er echter wel snel bij zijn want er is slechts plaats voor vijftig deelnemers.

Tot slot van het festijn krijgen de ervaren schutters van de vijf gilden de gelegenheid hun kunsten op schietgebied te tonen aan het publiek.

De organisatoren hopen uiteraard op een gezellige zondagmiddag met mooi weer.

De aanwezige gildebroeders en -zusters zijn graag bereid de bezoekers informatie te geven over wat de gilden, naast het schieten met geweer en kruisboog, verder nog doen.

Cursussen in 2007

van prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld
Universiteit van Tilburg (UvT)

De cursussen ‘Regionale geschiedenis in Brabant I en II’ vinden plaats tussen januari en april 2007. De reeks van elf hoor- en werkcolleges begint op dinsdag 30 januari en eindigt op 24 april. Het hoorcollege vindt plaats tussen 12.45 en 14.30 uur, het werkcollege tussen 14.45 en 16.30 uur. Deze cursussen staan open voor UvT-studenten, mensen uit de archief- en museumwereld, studenten van de Open Universiteit en ook voor heemkundigen. Studenten van de Open Universiteit zijn voor deelname cursusgeld verschuldigd. Voor medewerkers van musea en archieven en voor leden van heemkundekringen zijn de cursussen gratis, behoudens de kopieerkosten van de gebruikte literatuur (ongeveer € 20,-). Mits zij de hele cursus willen volgen en ook actief deelnemen aan het lezen en bespreken van de literatuur, zijn zij van harte welkom. Het hoorcollege behelst een inleiding in de bestudering van het verleden van de regio en de regionale volkscultuur. Centraal staat de wisselwerking tussen de beeldvorming over het Brabantse verleden en de vormgeving van de hedendaagse Brabantse identiteit. In het werkcollege verrichten studenten zelf, aan de hand van bronnen als interviews en egodocumenten, een onderzoek naar het dagelijkse leven in Brabant ten tijde van het zogenaamde Rijke Roomse Leven (1917-1954). Aan de hand van een lokale of regionale casestudy dient één thema in een referaat en een werkstuk te worden uitgewerkt. Inschrijven voor één of voor beide cursussen is mogelijk per e-mail (in verband met sabbatical van prof. dr. Arnoud-Jan Bijsterveld na 1 januari 2007).

Oorkondenboek

Vanaf nu is de database van het Oorkondenboek Noord-Brabant (694-1312) via de website van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, www.inghist.nl, te raadplegen. Het Oorkondenboek Noord-Brabant bevat gegevens over 2.284 oorkonden uit de periode vóór 1312 die betrekking hebben op het grondgebied van de huidige provincie Noord-Brabant. Per oorkonde bevat de database een korte samenvatting van de inhoud en gegevens over de uiterlijke vorm, de vindplaats(en) en de achtergrond van de stukken, zonodig vergezeld van informatie over ontstaan, samenhang, echtheid en overlevering. Ook is er een aparte literatuurlijst bij opgenomen. De dossiers van de oorkonden bestemd voor de delen III en IV liggen bij het Brabants Historisch Informatie Centrum. Via website www.bhic.nl (info, links) is de database ook raadpleegbaar.

Eerder zijn in boekvorm verschenen:
deel 1 (in 1979, in twee banden): De Meierij van ’s-Hertogenbosch (met de heerlijkheid Gemert), met 887 oorkonden en deel II (in 2000, eveneens in twee banden): De Heerlijkheden Breda en Bergen op Zoom, met 668 oorkonden. Met de publicatie van deel II is de boekvorm afgesloten. De gegevens die zijn verzameld voor de delen III-IV (Noord-West en Noord-Oost Brabant) en de kerngegevens van de delen I en II zijn nu dus raadpleegbaar via deze nieuwe database.

Database Oorkondenboek Noord-Brabant
Het Oorkondenboek Noord-Brabant is opgezet voor het grondgebied van de provincie Noord-Brabant, zoals de grenzen rond 1960 waren. Het bevat dus veel meer dan alleen de oorkonden uit het noordelijke gedeelte van het middeleeuwse hertogdom Brabant. Ook gegevens van de oorkonden over plaatsen en personen uit de in de loop van de dertiende en veertiende eeuw Hollands geworden gebieden Land van Heusden, Land van Altena en Berne zijn verzameld.

Dit geldt tevens voor de in het noord-oosten van Noord-Brabant gelegen gebieden, die niet Brabants waren: Megen, Ravenstein, Cuijk, Boxmeer en Sambeek. Deze verzameling van gegevens is overigens niet meer dan een werkbestand.

In één database zijn nu te vinden:

• de samenvatting van de oorkonden uit de in boekvorm gepubliceerde delen I (887 oorkonden betreffende het kwartier van de Meierij van ’s-Hertogenbosch, met Gemert) en II (668 oorkonden betreffende de heerlijkheden Breda en Bergen op Zoom);
• de samenvatting van een aantal oorkonden uit de oorspronkelijk geplande delen III (Heusden, Altena, Berne) en IV (Megen, Ravenstein, Cuijk, Boxmeer en Sambeek);
• de samenvatting van de oorkonden verzameld voor een supplement op deel I;
• de brongegevens van de oorkonden van de delen III en IV en van het supplement (de brongegevens van de delen I en II zijn in de gepubliceerde boeken te vinden).

Aan de gegevens van de 1555 oorkonden van de boekdelen I en II zijn hiermee nog de gegevens van 729 oorkonden toegevoegd.

Hoe komt u er?
U gaat naar de website van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (www.inghist.nl), vervolgens klikt u op Onderzoek, dan klikt u bij de periode op Middeleeuwen, en vervolgens op Oorkonden van Noord-Brabant 694-1312.

last update: 12-01-2007